جنگنامۀ محمّد حنفیّه یا مسیّبنامه؟ (پاسخ به ابهام عنوانی چندگانه از یک روایت ابوطاهر طرسوسی با رویکرد نسخهشناختی)
Abstract
مسیّب خُزاعی شخصیّت محوری تحریرهای بزرگ و کوچک مسیّبنامه بوده و نخستین منتقم، پهلوان برجسته و امیر لشکر خونخواه قلمداد میشود و محمّد بنحنفیّه نیز منصب رهبری نهضت محبّان علیه بنیامیّه را بر عهده دارد. تاکنون در میان آثار ابوطاهر طرسوسی (سدۀ ششم ه.ق.)،مسیّبنامه تنها متن داستانی شناختهشدهای است که دو شخصیّت یادشده در آن توأمان حضور دارند و در پی تحقّق داعیّۀ منتقمان مبنی بر آزادسازی اهل بیت از بند یزید، بازگرداندن رئوس شهدا و مجازات قتلۀ کربلا به درجۀ شهادت نائل میشوند. با این حال، ضعف مطالعات نسخهشناختی، سبب شده تا برخی پژوهشگران بدون بررسی نُسخ خطّی و به صرف مشاهدۀ برخی عناوین مثل: داستان / قصّه / سِیَر / جنگنامۀ محمّد حنفیّه و نظایر آن در فهارس نسخ خطّی، اغلب قائل به وجود حماسۀ مستقلّی در ارتباط با قیام خونخواهان حسینی با عنوان «جنگنامۀ محمّد حنفیّه» شوند، بدون آنکه گواهی در اثبات صحّت این ادّعا و انتساب آن به طرسوسی به دست داده شده باشد. برآیندهای پژوهش حاضر پس از معرّفی و بررسی چند دستنویس مهم از جنگنامۀ محمّد حنفیّه و مختارنامه، حکایت از آن دارد که در پیوند با موضوع خونخواهی قتلۀ کربلا، نهتنها روایت مستقلّی با عنوان جنگنامۀ محمّد حنفیّه وجود ندارد، بلکه دستنوشتههای موسوم به همین عنوان در فهارس نسخ خطّی نیز ، تحریر بزرگ روایت مسیّبنامه به شمار میروند و کارشناس کتابخانه به دلیل عدم شناخت مسیّبنامه و تحت تأثیر برجستگی اعلام اسلامی ناچار از نامگذاری نسخ مذکور با عناوین چندگانۀ متشابه شده که از میان آنها جنگنامۀ محمّد حنفیّه برجستگی بیشتری دارد.